Scheiden: de ironie van de herhaling

James Rijnders

Een toenemende welvaart en maatschappelijke veranderingen die na de tweede wereldoorlog hebben plaatsgevonden, zijn er onder meer verantwoordelijk voor dat, getuige de cijfers, makkelijker tot een scheiding wordt overgegaan. Tussen 2001 en 2009 was het zelfs mogelijk om via een “flitsscheiding” een duurzaam afgesloten relatie, versneld te beëindigen. Het huwelijk werd dan eerst omgezet in een geregistreerd partnerschap, waarna de beëindiging van dat geregistreerd partnerschap werd ingeschreven bij de burgerlijke stand. Het zojuist gesloten partnerschap kon dan zonder tussenkomst van de rechter worden ontbonden bij een advocaat of notaris. Deze regeling is niet meer van kracht.

Het heden: de ontluistering van een scheiding

Kinderen en voornamelijk minderjarige kinderen zijn vaak ongewild het middelpunt in de emotionele chantage die tussen ouders plaatsvindt. Omgangsregelingen en afspraken in het ouderschapsplan worden geboycot en niet nagekomen alleen maar om die ander uit wrok en wraakzucht dwars te zitten. Gewetenloos, kil en soms harteloos zijn de kinderen het “kanonnenvoer” waarmee de ouders hen in hun emotionele oorlog betrekken. In oorlogsgebieden spreekt men van “collateral damage” als soldaten worden opgeofferd bij het “stratego” spel van politieke leiders en hoge militaire ambtenaren.

Gelukkig zijn er ook ouders die dit bijtijds inzien en op tijd uit die valkuil stappen omwille van de kinderen. Er zijn echter (echt)paren die na een scheiding er met hun ex-partner niet meer uitkomen en die door de ondergrondse oorlog (guerrilla) in een geldverslindende jarenlange juridische procedure terecht komen. Die juridisering eist voor alle betrokkenen uiteindelijk zijn tol, niet alleen financieel maar ook geestelijk. Er worden enorme krassen getrokken op de ziel.

De problematische echtscheiding of vechtscheiding

Als ouders uit elkaar gaan is de schade die aan kinderen in emotioneel opzicht wordt toegebracht, aanzienlijk. De spanningen die eraan vooraf zijn gegaan, de onzekerheid en onvoorspelbaarheid van de nieuwe situatie eisen immers veel van hen. Kinderen zijn behoeftig en loyaal aan beide ouders. Ze kunnen vaak geen keuze maken. Kinderen hebben voor hun eigen persoonlijke ontwikkeling en identiteit beide ouders nodig. Hun speciale en unieke aandacht, koestering en feedback worden door de scheiding node gemist. Het beeld hoe je in een liefdevolle relatie met elkaar in verbinding staat en met elkaar blijft communiceren in voor en tegenspoed, is blijvend aangetast.

Deze schade verergert als ouders uit eigen belang de strijdbijl niet kunnen begraven. Als kinderen door een van beide ouders direct of indirect tot een keuze worden gedwongen, zijn de emotionele letsels vaak op de langere termijn niet meer te overzien. Tientallen jaren later zijn de littekens van die strijd nog voelbaar aanwezig en moeten ze alsnog hulp zoeken om van die pijn af te komen.

Het begrip vechtscheiding veronderstelt door de woordkeuze dat deze oorlog genadeloos moet worden uitgevochten. De ex-partners gaan zich ernaar gedragen en zullen een strijd moeten leveren op “leven en dood” waarbij ogenschijnlijk alles is geoorloofd om tot een overwinning te komen zo nodig met hulp van een advocaat. In extreme gevallen moet die ex-partner worden “vernietigd”. De kinderen worden in die orkaan van emoties op een nietsontziende wijze, meegesleurd.

Hulpverleners staan vaak machteloos toe te kijken. En allemaal om het eigen gelijk en de zoete smaak van de overwinning!

Verleden

Is de genoegdoening van een victorie in deze guerrilla tussen ouders dan de enige motivatie? Waarschijnlijk niet. Er zijn mogelijk meerdere oorzaken aan te geven waarom men niet voor rede vatbaar is.

Een van die redenen heeft volgens de laatste inzichten in de ontwikkelingspsychologie en het trauma onderzoek te maken met ons eigen verleden en het verleden van het gezin waar we uit voortgekomen zijn. We hebben het over gezins- of familie cultuur. Het is een opmerkelijk feit dat mensen die zijn gescheiden, zelf ook slachtoffer zijn van gescheiden ouders of van een gespannen en instabiele gezinssituatie. Deze intergenerationele overdracht strekt zich zelfs uit over generaties.

Scheiden: de ironie van de herhaling

Het is dus niet alleen de alledaagse stress van de breuk maar een herhaling van de pijn uit het verleden die ons gedrag in een dergelijke crisissituatie lijkt te bepalen. De woede, wrok en wraakzucht zouden dan niet alleen in het licht van de actualiteit moeten worden bezien maar ook via de lens van ons eigen verleden. Het is onze eigen pijn, verdriet en machteloosheid en onze eigen angst voor verlating, eenzaamheid en afwijzing die we opnieuw onder ogen moeten zien. En dat is voor sommigen onverdraaglijk en onacceptabel.

Als deze opvatting juist zou zijn, is een scheiding voor ouders een enorme opgave om hun kinderen de pijn te onthouden die ze zelf als kind hebben ervaren. Voor menigeen is de confrontatie met hun eigen emoties uit het verleden te overweldigend en “verdrinkt” men liever in de eigen emoties en het eigen gelijk zodat het boze sprookje zich blijft herhalen en opnieuw een generatie opschuift!

Psycholoog

Deze blog is geschreven door psycholoog James Rijnders. Wil je met hem in contact komen vul dan even ons contactformulier in of bel met 0900-588 88 88.  Kijk voor meer informatie over James Rijnders op deze pagina.