Je scheiding als pijnlijke verrassing - Ik zag het niet aankomen

Hoe het jou verging weet ik niet, maar ik zag mijn scheiding niet aankomen. Deze blogpost gaat vooral over die “pijnlijke verrassing”. Waarom is die pijn zo heftig? Wat doet er precies pijn? Is die pijn ergens goed voor, zoals je tegenwoordig soms hoort? Als je door deze blogpost gaat stilstaan bij die scheidingspijn, dan doe je iets heilzaams voor jezelf. De pijn aandacht geven is niet fijn, maar wel gezond. (Het “hoe” lees je in een volgende blogpost.)

Ik zag het niet aankomen

Wij reageren emotioneel heel sterk op de aankondiging van het einde van een liefdesrelatie. Alsof ons leven ervan afhangt, zo heftig kan het ons ontregelen. En dat klopt eigenlijk wel. Wij maken die ene relatie tot de belangrijkste in ons leven. We hopen dat deze persoon ons gaat bijstaan bij alle ellende van het aardse bestaan. En dan – boem: die persoon besluit uit ons leven te stappen! Wat een ellende. Onze bron van troost – die we juist dan nodig hebben – is tegelijk ook weg. Dit bij elkaar voelt als de allergrootste ellende, totaal onrechtvaardig, levensbedreigend of op zijn minst om wanhopig van te worden.

Misschien was het voor jou anders, maar dit is toch wel wat ik hoor en lees dat mensen ervaren, en zelf heb ik dit ook zo meegemaakt. Ik zal het je nog sterker vertellen: ongeveer twee jaar na het begin van mijn scheiding, voel ik het verlies soms weer, alleen niet zo heftig als in het begin. Dit klopt met de beschrijving van een rouwproces: er zijn een aantal fases van de totale ontreddering terug naar een nieuwe levensbalans. Tussen die fases word je af en toe verrast door oude pijn, die opnieuw opwelt. Het helpt je misschien om dit te weten – of je dit zelf zo ervaart, of je merkt dat je ex hier doorheen gaat.

Ik vroeg me af of mijn ontreddering wel “normaal” was. En ik ontdekte dat onze cultuur de liefdesrelatie tussen twee mensen op een voetstuk zet, met nog wat romantische roosjes en een cupidootje eromheen. Het patroon mannetje+vrouwtje+kinderen is sinds ongeveer 500 jaar de “hoeksteen” van onze samenleving. Ook in ons persoonlijk leven staat dit zogeheten “kerngezin” centraal. Dat is eigenlijk raar, want onze soort heeft tienduizenden jaren lang als stam opgetrokken. Zo’n stam is een groter verband, waar 100 tot 150 mensen met elkaar samenleven; kinderen horen vooral bij een moeder en bij de hele stam; en een vast “paar” is geen natuurlijk gegeven.

Ook al geloven de meeste mensen tegenwoordig dat het idee van één liefdespartner biologisch bepaald is, het is cultuur, het is iets wat we zo aangeleerd hebben. Daardoor is “je doodschrikken” als “je partner” bij je weggaat” een reflex. Het voelt als levensbedreigend, maar hoeft dat niet te zijn. Binnen de stam ben je niet opeens “helemaal alleen” als de band met één ander wat losser wordt. Je hebt behoefte aan verbinding, maar als we meer in gemeenschap zouden leven, zou die verbinding er vanzelfsprekend steeds zijn. Dood noch afscheid zouden ons zo hoeven te ontredderen als nu, wanneer het onze “partner” betreft.

Scheiding is zo bedreigend voor ons, omdat we onze “emotionele redder” verliezen. Dat werkt zo. We misten in emotioneel opzicht allemaal wel dingen in onze jeugd. We groeiden op in zo’n kerngezin, dus alle liefde en aandacht moest bij die twee ouders vandaan komen. Dat was niet altijd mogelijk. En dan vind je “je levenspartner”. Waar je in je jeugd niet gezien, niet gekoesterd, niet gehoord, kortom: niet geliefd werd, is het nu je geliefde die je al deze aandacht gaat geven. Op al je emotionele “oud zeer” moet die de pleister plakken. Dat gaat in het begin vanzelf, want het is zo fijn om iemands grootste geluk op aarde te zijn…! Als stelletje kruip je steeds dichter op elkaars huid. In veel relaties gaat dit één of beide geliefden verstikken. Die wil dan weg, haast “vluchten” uit een emotionele gevangenis. En ja, dan is mijn emotionele redder weg en ik val in een groot, donker gat. Dit patroon kent variaties, maar dit is het drama van de verbroken romantische relatie dat wij in onze cultuur steeds herhalen.

Maar wacht eens… cultuur is aangeleerd gedrag. Wat we hebben aangeleerd, kunnen we in principe ook weer afleren. Of in elk geval: een beetje leren relativeren.

Waarom wil je partner weg?

Geliefden willen uit een relatie stappen omdat ze er liever niet in willen blijven. Zo simpel is het. Het kan zijn dat er “buiten” iets heel aantrekkelijks lijkt te zijn: “Mijn vrijheid!”, of “Mijn nieuwe liefje!”. Of binnen de relatie is iets “onaangenaams” dat je partner niet langer wil “verdragen”: “Mijn onvrede,” “Mijn onvrije gevoel,” of “Mijn angst voor meer ongenoegen”. Een combinatie van deze duw- en trekkrachten kan extra krachtig zijn.

Dat partners elkaars “emotionele redder” zijn, wil ook zeggen dat ze hun onvrede aan de ander gaan wijten. Gevoelens als “ik voel me niet fijn, niet vrij, niet veilig in deze relatie zoals die nu is”, worden omgedraaid: “Jij maakt dat ik me niet fijn, niet veilig voel. Door jou zit ik niet lekker in mijn vel.” Daar klinken opeens verwijten door, en die zetten verwijdering in gang.

Het kan ook gebeuren dat er geen verwijten worden uitgesproken, maar dat de partners die wel zelf “horen”. Als hun partner over zijn of haar onvrede spreekt, nemen ze automatisch aan dat zij zelf hebben tekortgeschoten: “Dus jij zegt dat ik jou niet vrij laat?”

In principe kun je verwijten ook vermijden. Dat doe je door steeds bij jezelf en je eigen gevoel te blijven, en daar de volle verantwoordelijkheid voor te nemen. Niemand enige verantwoordelijkheid geven voor hoe jij je voelt, is ijzersterk. Het is helaas ook lastig, want onze cultuur en opvoeding zijn heel goed in het omgekeerde verhaal. Maar kijk, een uitspraak als “Jij maakt mij boos” (verdrietig, enzovoort) kan gewoon niet waar zijn, want iemand anders maakt geen emoties bij jou. Dat doe je zelf – bewust en onbewust, of je wil of niet. Persoonlijk vind ik het moeilijk om mezelf altijd honderd procent verantwoordelijk te voelen voor mijn eigen gevoel en wat ik ermee doe…

Als iemand weg wil, ligt ook nog deze “omdraaier” op de loer: “Dus ik ben niet goed, lief, en interessant genoeg?” Sommige omdraaiers draaien het nóg een keer om: “Jij bent zelf anders ook niet interessant, met je…”. Of ze maken het groter dan het is: “Ik ben het niet waard om aandacht te krijgen; ik zal zal nu voor eeuwig verstoken blijven van liefde”.

Herken je iets van deze patronen bij jezelf of je ex? Ze zijn heel sterk, omdat wij mensen zo heel sterk aan die ene partner gaan “hangen”. En dat is logisch, want die geloofde er ook al lange tijd in dat wij tweetjes bij elkaar passen en voor altijd bij elkaar moeten blijven. Wat de ander ervaart of voelt, gaat per definitie niet over jou. Maar ja, zo voelt het vaak wel, vanwege die één-op-één relatie die centraal staat.

Sommige mensen stellen bij het einde van een relatie gelijk de schuldvraag: wie heeft de schuld dat het “misgaat”? Zo’n vraag komt op als je vindt dat uit elkaar gaan eigenlijk een soort “misdaad” is. Dat is het ook, als je denkt dat het kerngezin onverbreekbaar en heilig is.  

De “schuldvraag” leidt tot onoplosbare puzzels. Hier is er eentje, een dialoog.

A: “Ik ga bij je weg.”

B: “Je gaat me verlaten? Maar kunnen we het niet beter maken? Wat is er dan aan de hand?”

A: “Ik heb me al een hele tijd verlaten gevoeld. Ik heb gezegd wat ik miste, en je hebt niet gereageerd. Nu wil ik niet meer, en ik heb geprobeerd iets te veranderen, maar niets werkte.”

B: “Maar wat heb je dan gezegd? Wanneer? Je maakt je er nu makkelijk vanaf, alsof ik degene ben die niet genoeg heeft gedaan. Je had zelf wel duidelijker mogen zijn met wat je miste of wilde!”

A: “Als je zo ongevoelig bent voor mijn signalen en behoeften, dan ben je duidelijk niet degene met wie ik wil leven. Ik heb iemand nodig die meer om mij geeft.”

B: “Maar ik houd zo veel van jou, ik wil jou niet missen, zo veel geef ik om jou.”

A: “Dat is omdat je gericht bent op je eigen behoeften, niet op de mijne.”

B: “En hoe was jij dan gericht op mijn behoeften? En nu dan, nu toch ook niet?”

Enzovoort…

Eindelijk zijn A en B met elkaar in gesprek, een gesprek dat ze moeten voeren, en dan liefst zonder die lading van “ik ga weg”. Dat is ook de standaardtip voor mensen die uit elkaar willen, maar het nog niet helemaal zeker weten: Blijf. Neem de tijd om dit gesprek te voeren, en haal de dreiging van “ik ga weg” er om te beginnen af.

Sommige mensen zoeken de schuld voor het uit-elkaar-gaan allereerst bij zichzelf. Anderen denken gelijk dat de ander de schuld heeft. Denk jij ook in termen van schuld aan de scheiding? Je blijft waarschijnlijk “hangen” bij de opvatting over schuld die het meest overeenkomt met jouw beeld van jezelf. Als je jezelf ziet als “niet zo OK,” dan adopteer je het idee: “Oh, had ik toen maar niet dat gedaan, daarmee is alles begonnen verkeerd te gaan”. En als je de neiging hebt anderen de schuld te geven dan blijf je zitten met “Oh, mijn ex zei toen dit en dat, daarmee is alles begonnen… enzovoort”.

Voor het geval je hiermee zit te worstelen deze suggestie: laat die hele schuldvraag maar vallen. Je schiet er niets mee op, want de keten van oorzaak en gevolg gaat eindeloos terug in een relatie, en nog daarvóór. Het op elkaar reageren is het mooie begin van het verbond, en zou dan ook het einde zijn.

Had jij hierboven ook, dat je bij A en B een man en een vrouw voor je zag? En wie was de man, en wie de vrouw? Bij heterostellen neemt de vrouw twee keer zo vaak het initiatief tot uit-elkaar-gaan als de man. Dus dan zou A de vrouw zijn, en B de man. De conversatie gaat ook over gevoelens waarnemen. Daar zijn vrouwen in onze cultuur, maar vermoedelijk ook genetisch, duidelijk meer op gericht en “getraind”. Voor gevoelens communiceren geldt dat ook: vrouwen doen dat over het algemeen meer en makkelijker dan mannen. Dus ook om die reden ligt het voor de hand dat A in dit voorbeeld de vrouw is, en B de man. Het kan trouwens ook andersom, want tussen mensen is enorm veel diversiteit.

Het is op dit moment in ons verhaal misschien goed om ons te beseffen dat die diversiteit – dat verschil tussen jullie – ook een kwaliteit van de relatie was en is. Dat jullie niet hetzelfde zijn, zorgt voor het interessante verschil, de kans elkaar “aan te vullen”, van elkaar te leren. Het verschil zelf is dus niet het probleem, maar de manier waarop jullie ermee omgaan na een hele tijd “samen”.

Emotioneel afhankelijk, bestaat dat echt?

De patronen van emotionele reacties hierboven komen de meeste mensen heel herkenbaar voor. Elkaar verwijten maken is de meest gangbare manier om pijn af te weren. Als het niet in een partnerrelatie is, dan wel in relatie tot ouders, of zelfs collega’s op het werk. Je ziet het overal. En als we goed kijken dan zien we dat onze emotie daar afhangt van wat iemand anders doet of zegt. Dat is heel normaal. Want we zijn van nature “sociale dieren”: of we bij de groep horen, of we aanvaard en geliefd worden, en of we kunnen “rekenen” op de mensen die we dagelijks om ons heen hebben, is voor ons echt van levensbelang. Of tenminste, zo voelt het.

Nou is het tegelijk niet zo, dat we doordat één relatie verstoord wordt, gelijk in een compleet sociaal isolement terechtkomen. En als dat wél zo is, dan waren we dus inderdaad voor ons gevoel helemaal afhankelijk van die ene relatie. Dat is wel een heel pijnlijke consequentie van het feit dat we niet meer in stamverband leven, maar in het kerngezin, en dat dat soms enkel die ene partner omvat…

De gedachte “ik word verlaten” is heel emotioneel geladen. Het voelt al snel als “ik ben slachtoffer” en de ander is dan dus “de dader”. Als we die lading eraan geven, is er direct sprake van drama. Nu komt er soms nog een “helper” op de proppen, iemand die het slachtoffer zodanig gaat bijstaan, dat deze zich nóg ellendiger gaat voelen, of gaat geloven dat de helper de oplossing bij zich draagt. Misschien ken je of ben je soms deze “helper”, die zegt bijvoorbeeld: “Wat ontzettend gemeen van je partner om jou zo in de steek te laten! Als ik jou was zou ik …”  

Niks mis met iemand die gevoelens spiegelt, maar dat is ook wat het moet zijn: spiegelen. Dus als ik zeg: “Ik voel me zo stik-alleen en wanhopig,” dan graag: “Natuurlijk ben je wanhopig als je je zo alleen voelt.” Als iemand behoefte heeft aan goede raad, dan hoeft de helper daar niet ongevraagd mee aan te komen. Als dat wel gebeurt, wordt het patroon van emotionele afhankelijkheid voortgezet. Het creëren en versterken van “drama” is een “spel” en je doet er goed aan om daarbij uit de buurt te blijven.

Zo rationeel werkt het bij mij niet!

Het lijkt misschien alsof ik alle sterke gevoelens probeer “weg te redeneren”. Alsof ze met een beetje meer verstand allemaal niet meer “nodig” zijn. Laat ik dan vertellen hoe ik hier zelf terechtgekomen ben als blogschrijver. Toen mijn vrouw aankondigde dat ze niet verder met mij wilde, sloeg dat de hele bodem onder mijn leven weg. Ik had bij mijn weten nooit eerder zo iets ergs meegemaakt en ik werd overvallen door verdriet, angst en nog een boel gevoelens meer. Nu ben ik van nature een “beschouwelijk” iemand, die de dingen en belevenissen vanzelf wat relativeert. Maar dat ging toen niet meer! Mijn leven stond in brand en ik was in paniek.

We zijn nu een jaar of twee verder. En die persoonlijke crisis van toen is inmiddels een belangrijke periode in mijn leven geworden. Dus nu kan ik er weer wat beschouwelijk op terugkijken. Een paar inzichten die ik geleerd heb, zou ik graag eerder gehad willen hebben. Dus dat maakt dat ik die inzichten met jou deel. Misschien dat deze blogpost je laat “landen” en je weer doet opkrabbelen. Maar het kan ook zijn dat je door je eigen “storm” heen gaat, en dan heb je wel wat anders aan je hoofd, dan de gedachten van iemand anders.

Het emotievuur

Degene die hoort: “Ik wil bij je weg”, of “ik wil uitelkaar”, sterft een soort dood. Anders gezegd: je staat bol van de heftige, onprettige gevoelens. Een korte niet complete opsomming:

– verdriet en verslagenheid

– verlies van eigenwaarde

– angst voor verlies van status

– onzeker over je eigen rol

– verward over wat er gaande is

– hoop op herstel van de relatie

– schuldgevoel

– boosheid

– onzeker over de toekomst

– onverschillig of verhard

– wraakzuchtig

– eenzaam (daar ging mijn vorige blogpost over)

Deze gevoelens kunnen het leven van iemand beheersen, als een steeds oplaaiend “emotievuur”. Bij de woorden “ik wil bij je weg” ontsteken bepaalde gedachten. Die gedachten gaan over de toekomst en daar komt angst om de hoek kijken. Of ze gaan over het verleden, en boosheid of schuldgevoel duiken op. Hoe dan ook: de bedreiging wordt gevoeld en dit levert stress op, waardoor er stresshormonen vrijkomen. Deze zijn de brandstof voor een stemming waarin we bevriezen (“niet bewegen, dan gaat het over!”), gaan vechten (“versla de vijand!”), of willen vluchten (“weg hier, anders ga je dood”). Je stresshormonen geven je een gevoel dat door het lijf heen stroomt als gas door een lekke gas-oven: het komt uiteindelijk overal terecht, ontbrandt overal waar het kan. Je merkt bijvoorbeeld dat je slaap en eetlust verstoord zijn, dat je boos wordt door een enkel woord, of dat je veel verdriet voelt elke keer dat je koffie inschenkt. Deze onbalans maakt dat veel van je gedachten gaan over het uit-elkaar-gaan, die gedachten zetten weer nieuwe emoties in de brand, en zo is de emotie “een niet dovend vuur”. Er is heel wat voor nodig om het vuur te doven. In een volgende blogpost ga ik daarop in.

Kan verlaten worden goed zijn voor een mens?

Het antwoord op deze vraag is net zo dubbel als het antwoord op de vraag of onheil goed kan zijn voor je. We houden er niet van verlaten te worden, dat is duidelijk. Vooraf hebben we er misschien een enorme angst voor, die de relatie kan beheersen. Ik heb absoluut momenten meegemaakt dat ik een keuze moest maken, en dat ik de keuze maakte waarvan ik dacht dat mijn vrouw die het meeste zou bevallen. Gewoon omdat ik bang was verlaten te worden. Klinken de termen “verlatingsangst” en “bindingsangst” bekend? Het komt erop neer dat sommige mensen de hele tijd bang zijn dat ze verlaten worden, en andere mensen bang zijn dat ze zich te veel hechten aan iemand. Ja, bang om je te binden, doordat de hechting ook betekent dat je zeer veel verdriet hebt als je dan uiteindelijk toch uit elkaar gaat.

Waar het me nu om gaat, is dat niemand van ons zonder angsten leeft. Angsten die ook hun rol spelen in onze relaties: met wie, hoe intensief en intiem de relatie is, wat we zeggen en doen. Ik bijvoorbeeld was soms bang om lekker expressief te doen, omdat mijn vrouw me dan misschien zou afkeuren, en ik dus bang was dat de relatie op het spel zou staan… Maar misschien voelde ik me juist emotioneel “gedwongen” expressief te doen, om maar te zorgen dat ik aandacht zou krijgen van mensen? Bang om niet gezien te worden? Je ziet, de motivatie van waaruit ik iets doe, kan wel eens superingewikkeld zijn. En inmiddels geloof ik dat wij allemaal dit soort ingewikkelde half-bewuste binnenwerelden hebben. Er zijn bijvoorbeeld genoeg verhalen bekend van mensen die geweld gebruiken, uit angst dat ze hun reputatie verliezen. Anders gezegd: angst bepaalt mede wat we doen en zeggen, maar we zijn ons daar nooit volledig bewust van. Je kunt dan niet echt spreken van vrije keuze, en ook niet van een vrij leven, waarin je kiest wat je ten diepste wilt. De sluier van angsten verhult mijn leven.

De enorm pijnlijke ervaring van uit-elkaar-gaan kan deze angsten stukje bij beetje aan het licht brengen. Dan is het niet leuk, maar wel heel leerzaam. Aandacht aan die lastige gevoelens schenken, heeft dan een helende kracht. Je bent bezig jezelf nieuw en beter te leren kennen. Je ontdekt waar je je hele leven bang voor was. Ik weet nog wel dat ik ontdekte dat er angsten waren die ik wilde loslaten. Dat gaat niet vanzelf. Dan heb je moed nodig: de stap dwars door de muur heen, ondanks het feit dat je altijd voor die muur hebt stilgehouden, bang voor de pijn… En dan blijkt het een papieren muur te zijn geweest: “Een mens lijdt dikwijls ‘t meest door het lijden dat hij vreest, doch dat nooit op komt dagen.”

Het zal nu wel niemand meer verbazen dat deze moed heilzaam voor je is. Voor mij was het dat zeker. Keer op keer heb ik een beroep op die moed moeten doen. Al doende ontwikkelde ik meer innerlijke kracht, meer levenslust, en durfde meer mijn eigen weg te kiezen. Dat brengt me bij de voorlopige conclusie dat “verlaten worden” goed voor mij was. Als ik dit opschrijf, kan ik het zelf niet geloven. Het is ook niet “alleen maar goed”. Maar de persoonlijke crisis bleek een kans op persoonlijke groei. Het is precies deze kans die ik tegenwoordig aan mensen wil laten zien: de kans om beter, sterker, wijzer uit de ellende van een scheiding te komen dan toen ze middenin de emotionele modderpoel bijna verzopen. Ik zie ook wel mensen die bitter zijn en blijven. Die een relatie niet meer aandurven. Die in een vechtscheiding belanden en voelen dat ze het gevecht verloren hebben. Kortom: de persoonlijke groei is niet gegarandeerd. Het is hard werken. Een van de dingen die nodig zijn is om te leren dealen met pijn, en de kracht van pijn te gebruiken voor de eigen ontwikkeling. Dat bespreek ik in mijn volgende blogpost.

Afsluiting

“Verlaten worden” is een gruwelijk gevoel, en we ervaren het vaak nog sterker dan misschien nodig is. Onze samenleving en onze eigen overtuigingen maken ons bang voor het “alleen” zijn. Heb je een vriend of vriendin die hier mee worstelt, deel deze blogpost dan met hem of haar. Snappen hoe het werkt, kan al wat opluchting geven. Laat me weten als ik nog iets voor je kan doen met een mailtje aan ton@lovebybreakup.com. Al mijn zelf-onderzoek bij het verwerken van een scheiding, en het vinden van het pad naar persoonlijke groei en Liefde heb ik beschreven in het boek “Love by Breakup”. 

Lees ook de reacties op deze column en plaats er zelf eentje (helemaal onderaan). Al is het maar om te vertellen dat je deze blogpost met iemand hebt gedeeld. Op die manier herstel je iemands verbondenheid, neem je hem of haar weer op in die groep die veel groter is dan wat we soms “een stelletje” noemen…

Je scheiding als pijnlijke verrassing – Ik zag het niet aankomen

Deze blogpost is geschreven door Ton Bil (1962). Hij studeerde psychologie en economie. Na het verbreken van zijn relatie van 21 jaar ging hij door een diepe crisis waarin hij op zoek ging naar waar Liefde voor hem om draait. Dat proces beschrijft hij in zijn boek Love by Breakup (Engelstalig).

Ton helpt mensen om de crisis van hun scheiding te gebruiken als een kans voor diepgaande persoonlijke groei. Wil je met hem in contact treden? Mail hem op ton@lovebybreakup.com, of bel ons via 0900-588 88 88.

Afbeelding in kop van artikel: 160718 Lightning * Alan Neufeld