Echtscheiding vanuit christelijk perspectief

In de gebroken werkelijkheid van het leven kunnen er binnen het huwelijk tal van schrijnende situaties met heel veel leed en verdriet voorkomen. Soms mag scheiding dan door betrokkenen als een uitkomst worden gezien. Ik denk dan aan situaties waarin men elkaar ernstig- soms zelfs onherstelbaar- kan kwetsen op psychisch en/of fysiek terrein, of wanneer sprake is van huiselijk geweld, verslaving of misbruik. Hoe vaak komen er geen ernstige (geestelijke) stoornissen / ziektebeelden voor die samenleven onveilig en onmogelijk maken?

Zoeken naar antwoorden

Dan valt het niet mee om in die gebroken en doorgaans zeer weerbarstige werkelijkheid tot een waardige, principieel getrouwe, voluit Bijbelse benadering en houding te komen. Ik zie de nood in levens van mensen en families om ons heen. Het zoeken naar antwoorden is dan ook iets heel persoonlijks. Dan krijgt de titel van dit stukje ook impact: de onmogelijkheid van scheiden, de onmogelijkheid om bij elkaar te blijven.

Moeilijkste wat er is

Mocht een echtscheiding onoverkoombaar zijn is het een voortdurende uitdaging om, zeker wanneer het huwelijk met de kinderzegen is bekroond, een manier te vinden waarop de ex-partners als ouders met elkaar kunnen blijven communiceren rond hun kinderen. Dat is ongelooflijk moeilijk en gaat met vallen en opstaan. Ik wil dan ook van harte aanbevelen om deze enorme verantwoordelijk voortdurend onder elkaars aandacht te brengen. Dat is bij echtscheidingen naar mijn mening het moeilijkste wat er is.

Huwelijk loopt vast

In de praktijk kom ik dan tegen dat, ondanks alle pastorale hulp, ondanks dat vaak ook nog relatietherapie is gevolgd, het huwelijk vastloopt. Partijen hebben dan een huwelijk wat niet meer functioneert. Veelal met thuiswonende, vaak nog minderjarige, kinderen. Hoe dan verder?

Tijdelijke pauze

Ik stel partijen dan vaak de vraag of een tijdelijke pauze of, een (noodoplossing) met een mogelijke terugkeer in de toekomst (scheiding van tafel en bed) nog haalbaar is. Dan wordt het huwelijk immers niet verbroken, maar gaan partijen ieder wel hun eigen leven leiden en maken zij een afspraak over de omgang met de kinderen. Een huwelijk wat is gesloten in gemeenschap van goederen (alles gemeenschappelijk) wordt vanaf dan omgezet in een huwelijk met huwelijkse voorwaarden. De rechter wordt dan gevraagd een beschikking van die strekking af te geven (vonnis). Er zijn overigens ook negatieve opmerkingen te maken bij deze (nood)oplossing.

Geen herstel meer denkbaar

Wanneer er echter sprake is van een onoverbrugbaar verschil van mening, en het huwelijk duurzaam is verstoord en geen herstel meer denkbaar is, dan rest partijen niets anders dan de weg van de echtscheiding goed te regelen. Ik pleit ervoor om dat professioneel te doen. Ik hoop daarbij dat kerkenraden/ambtsdragers tijdig doorverwijzen en niet zelf – hoe goedbedoeld ook – hiermee aan de slag gaan. Een goede doorverwijzing verlicht de enorme pijn waar partijen toch al mee te maken hebben in zulk een lastige situatie.

Diepe worsteling

Met enige regelmaat kom ik dan partijen tegen waarbij één van de twee echtgenoten aangeeft om principiële redenen niet mee te kunnen en te willen werken aan een echtscheiding. Als oplossing daarvoor maak ik dan in een mediation bespreekbaar dat deze houding ook schriftelijk kan worden vastgelegd. In het echtscheidingsconvenant (de zakelijke overeenkomst waarin wordt geregeld hoe partijen uit elkaar gaan) staat dan bijvoorbeeld:

“a. De vrouw meent op grond van haar principiële overtuiging niet te kunnen en te mogen scheiden. Bovendien betwist zij dat hun huwelijk duurzaam is ontwricht. Gelet op de uitleg van wet- en regelgeving en de jurisprudentie over dit onderwerp kan zij thans niet anders dan hierin met groot verdriet en tegenzin berusten nu haar man een echtscheidingsverzoek heeft ingediend.”.

Partijen hebben, mede ter voorkoming van een vechtscheiding, samen een mediationtraject opgestart met als doel de gevolgen van de echtscheiding op een zo goed mogelijke wijze te regelen, wat heeft geresulteerd in onderhavig echtscheidingsconvenant en bijbehorend ouderschapsplan, welk plan als bijlage 1 aan dit convenant wordt gehecht;”

In zo’n situatie is dan geen sprake van een gezamenlijk echtscheidingsverzoek. Daarmee kan uiting worden gegeven aan de diepe worsteling die met echtscheiding gepaard kan gaan. Evenmin wordt getekend voor het berusten in het vonnis. De doorlooptijd wordt daarmee verlengd, maar aan de behoefte van de partner die deze worsteling zo beleefd wordt toch recht gedaan.

Wat vindt de kerk

Ik merk in het kerkelijke leven een grote verdeeldheid over het aankijken tegen scheiden. Het gaat er vaak om hoe een tekstgedeelte wordt uitgelegd. Er zijn veel verschillende kerkgenootschappen en christelijke gemeenten. Het is voor mij onmogelijk om een algemeen geldende leer te beschrijven, omdat er soms verschillend over wordt gedacht.

Wat zegt de Bijbel over echtscheiding

De Bijbel is naar mijn mening duidelijk over echtscheiding: Je hebt je jawoord gegeven en dat mag je niet zomaar verbreken. Enkel in geval van overspel is echtscheiding toegestaan. Kwaadwillige verlating valt buiten het bestek van dit artikel, maar dat is vaak een tweede grond die genoemd wordt.

Scheiden binnen de kerk

We leven na de zondeval in een gevallen wereld. Na de verruiming van de wettelijke regels begin jaren 70 is het de laatste decennia veel makkelijker om te scheiden. Dat is (helaas) ook merkbaar geworden binnen de (reformatorische) kerken.

Bijbels kader

In de eerste hoofdstukken van het eerste Bijbelboek Genesis lezen we hoe de HEERE hemel en aarde geschapen heeft en daarbij op de zesde scheppingsdag ook de mens geschapen heeft naar Zijn beeld, in ware kennis, gerechtigheid en heiligheid. “En God schiep den mens naar Zijn beeld; naar het beeld van God schiep Hij hem; man en vrouw schiep Hij ze.” (Gen. 1:27). In het volgende hoofdstuk wordt de schepping van man en vrouw (opnieuw) in detail weergegeven. De HEERE bouwt uit de rib van de eerste man Adam zijn vrouw Eva. Hij Zelf brengt Eva tot Adam, en geeft haar aan Adam als zijn vrouw. Zo ontvangt Adam van de HEERE een hulpe, die als tegenover hem ware (Gen. 2:20), die hij in blijdschap en verwondering uit Gods hand ontvangt (Gen. 2:23). Naar aanleiding van deze gebeurtenis spreekt de HEERE in het algemeen over het huwelijk:”Daarom zal de man zijn vader en zijn moeder verlaten, en zijn vrouw aankleven; en zij zullen tot een vlees zijn.” (Gen. 2:24). Het huwelijk is daarmee een instelling van de HEERE Zelf, waarbij Hij één man en één vrouw aan elkaar geeft, om samen één te zijn. De sluiting van het huwelijk vindt plaats wanneer man en vrouw, in het bijzijn van getuigen, elkaar in het openbaar trouw en liefde beloven voor hun verdere leven.

Huwelijk is Gods instelling

Zo is het huwelijk Gods instelling uit het paradijs. De plaats waar alles volmaakt was. Hij heeft, door de breuk van de zondeval heen, het huwelijk gelaten in Zijn goedheid. We zien dat de Heere Jezus, Gods Zoon, het huwelijk als instelling van Zijn Vader eert, door Zijn aanwezigheid en wonderen op de bruiloft te Kana (Joh. 2:1-11). Deze instelling van het huwelijk door God Zelf in het paradijs betekent dat we mogen spreken over het heilig huwelijk. Het is immers een instelling van de heilige God, die Hem behaagt.

Heilig huwelijk

Binnen het Woord van God zien we op verschillende plaatsen dat dit heilig huwelijk ook het karakter van een verbond draagt. (Gen. 24:2-4, Spr. 2:17, Mal. 2:14). Het kenmerkende van een verbond is dat dit een levenslang geldende overeenkomst tussen twee partijen betreft, die voor Gods aangezicht gesloten en daarmee in principe onverbreekbaar is. Het is juist om deze reden dat God in Zijn Woord zegt dat Hij de echtscheiding haat (Mal. 2:14).

Het huwelijk is daarom een in principe onverbreekbare verbintenis tussen man en vrouw die door God Zelf gelegd is en voor Zijn aangezicht gesloten is, tot de dood scheiding maakt.

Gods woord toont ook een andere kant

Tegelijkertijd, en zonder af te doen aan het bovenstaande, toont Gods Woord ook een andere kant. Zo schrijft de spreukendichter: “Het is beter te wonen op een hoek van het dak, dan met een kijfachtige huisvrouw, en dat in een huis van gezelschap.” en “Het is beter te wonen in een woest land, dan bij een zeer kijfachtige en toornige huisvrouw.” (Spreuken 21: 9, 19).

Belijdenisgeschriften

Als uitgangspunt voor het Bijbels denken en handelen over huwelijk en echtscheiding wil ik uitgaan van wat een breed gedragen gereformeerd belijdenisgeschrift, de Westminster Confessie, hierover op grond van Gods Woord belijdt. In de meeste overige algemeen christelijke belijdenisgeschriften wordt er op grond van Gods Woord geen uitspraak over dit onderwerp gedaan.

In de Westminster Confessie wordt daarentegen wel, op grond van Gods Woord, een afzonderlijke paragraaf besteed aan het thema huwelijk en echtscheiding:

Hoofdstuk 24:

Paragraaf 5: Overspel of hoererij dat na de verloving bedreven is en vóór de huwelijkssluiting ontdekt wordt, is voor de onschuldige partij een geoorloofde reden de verloving te verbreken. In geval van overspel na de huwelijkssluiting is het voor de onschuldige partij geoorloofd scheiding aan te vragen en na de scheiding met een ander te trouwen, even alsof de overtreder al gestorven was.

Matth. 1:18-20; Matth. 5:31,32; Matth. 19:9; Rom. 7:2,3.

Paragraaf 6. Hoewel de verdorvenheid van de mens zodanig is , dat men argumenten aandraagt (die niet geldig zijn) om diegenen die God door het huwelijk heeft samengevoegd te scheiden, is er echter geen geldige reden om de huwelijksband te laten ontbinden dan alleen overspel of zodanige moedwillige verlating die op geen enkele wijze door de kerk of door de overheid hersteld kan worden (o), waarbij men een openbaar en ordelijk verlopend proces dient aan te gaan en waarin men de personen die het betreffen , in hun situatie niet aan hun eigen zin en wil moet overlaten.

Matth.19:8,9; 1 Kor. 7:15; Matth. 19:6; Deut. 24:1-4.

Huwelijk verbreken

De Westminster Confessie spreekt in paragraaf 5 op grond van Matth. 5:31-32 eerst expliciet uit dat overspel na de huwelijkssluiting aan de onschuldige partij een legitieme mogelijkheid biedt om het huwelijk te verbreken én daarna opnieuw in het huwelijk te treden.

In paragraaf 6 wordt er vervolgens eerst gewezen op het gevaar om argumenten te zoeken voor echtscheiding, die op grond van Gods Woord niet beschouwd kunnen worden als een legitieme reden om de huwelijksband te verbreken. Deze opmerking is van blijvende actuele betekenis!

Verschil in opvatting binnen gereformeerd protestantisme

Vervolgens noemt de Westminster Confessie in artikel 6 naast het al eerder in artikel 5 genoemde overspel ook “zodanige moedwillige verlating die op geen enkele wijze door de kerk of door de overheid hersteld kan worden” als een geldige reden om de huwelijksband te laten ontbinden, met daarbij een verwijzing naar 1 Kor. 7:15 uit Gods Woord. Opmerkelijk daarbij is dat de Westminster Confessie (anders dan in paragraaf 5 waar beleden wordt dat overspel van de ene partij aan de onschuldige partij een legitieme mogelijkheid tot echtscheiding én hertrouwen geeft) in paragraaf 6 niet expliciet spreekt over een legitieme mogelijkheid tot hertrouwen voor de verlaten partij na een echtscheiding op grond van kwaadwillige verlating vanwege het christelijk geloof. Juist op dit punt is er binnen de geschiedenis van het gereformeerd protestantisme altijd verschil in opvatting geweest.

Legitieme mogelijkheid tot echtscheiding

Wanneer iemands man of vrouw schuldig is aan de zonde van overspel, is er op dat moment voor de onschuldige partij Bijbels gezien een legitieme mogelijkheid om tot echtscheiding over te gaan. In alle andere situaties dan hiervoor genoemd blijft het eenmaal gesloten huwelijk in Gods ogen bestaan en is echtscheiding (en later eventueel hertrouwen met een andere partner) een openbare zonde tegen het zevende gebod van Gods heilige wet. Doch den getrouwden gebiede niet ik, maar de Heere, dat de vrouw van den man niet scheide. En indien zij ook scheidt, dat zij ongetrouwd blijve, of met den man verzoene; en dat de man de vrouw niet verlate. ( 1 Kor. 7:10-11).

Generale synode van de Gereformeerde Gemeenten

De generale synode van de Gereformeerde Gemeenten heeft in 2008 het rapport “De heilige huwelijke staat” aanvaard. In dat rapport wordt de heiligheid, de onschendbaarheid en de onbreekbaarheid van het huwelijk als een verbond voor Gods aangezicht benadrukt.

Generale synode van de Hersteld Hervormde Kerk

De generale synode van de Hersteld Hervormde Kerk heeft bij brief van 6 november 2012 naar aanleiding van vragen van kerkenraden een werkgroep in het leven geroepen die tot taak heeft gehad een advies uit te brengen over het omgaan met vragen rondom echtscheiding en hertrouwen. Hun rapport “Vragen Rond Echtscheiding En Hertrouwen, (aanbevelingen aan generale synode en voor kerkenraden)” was een waardevol hulpmiddel bij het schrijven van dit artikel.

Persoonlijke beslissing

Verschillende kerkgenootschappen en christelijke gemeenten hebben diverse publicaties uitgebracht over scheiden, hertrouwen, pastorale zorg etc.

Het is goed om te zoeken hoe het kerkverband waar jij toe behoort met scheiden omgaat. Bovenal is het een persoonlijke beslissing.

Hulp is beschikbaar. Ook in reformatorische kring

Mocht de kloof onoverbrugbaar groot zijn geworden, is een huwelijk niet meer te redden, zoek dan hulp. Die hulp is beschikbaar. Ook in reformatorische kring. Los daarvan zijn gevouwen handen nodig. Ook als scheiden indruist tegen Gods Woord. Tot slot breng ik de ondertitel in herinnering: de onmogelijkheid van scheiden, de onmogelijkheid om bij elkaar te blijven.

Krimpen aan den IJssel, januari 2017

Philip Vijfhuize, Mediation Centrum Rijnmond

Over Philip Vijfhuize

Mij is gevraagd in dit artikel in te gaan op het thema “Echtscheiding vanuit christelijk perspectief”.

Dat doe ik vanuit mijn eigen reformatorische achtergrond, gecombineerd met mijn werk als MFN-registermediator / familiemediator. Met regelmaat begeleid ik scheidingen uit de reformatorische gezindte. Ambtsdragers, predikanten, rechtbanken en hulpverleners verwijzen daartoe door.