Per jaar krijgen ongeveer 55.000 minderjarige kinderen te maken met de scheiding van hun ouders. Een klein deel van deze echtscheidingen mondt uit in een vechtscheiding waarbij de kinderen ernstig klem komen te zitten. In 2013 heeft de kinderombudsman opgeroepen om hier iets aan te doen. De kinderombudsman zag een mogelijke oplossing in het verplicht stellen van scheidingseducatie voor alle ouders met minderjarige kinderen die van plan zijn om te gaan scheiden. Ook mediation zou verplicht moeten worden in deze gevallen.
Onderzoek naar effecten mediation
Het WODC, het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum van het Ministerie van Veiligheid en Justitie, is toen een onderzoek begonnen. In dit onderzoek heeft het WODC gecheckt wat er in de wetenschappelijke literatuur bekend is over de effectiviteit van verplichte mediation en verplichte scheidingseducatie in het voorkomen van vechtscheidingen.
2389 onderzoeken
Hoewel het WODC in totaal 2.389 potentieel relevante onderzoeken naar mediation en scheidingseducatie heeft gevonden is er over mediation slechts één onderzoek gevonden waarin effecten kunnen worden vastgesteld. Bovendien betrof dit onderzoek vrijwillige mediation, niet verplichte mediation.
Welzijn van kinderen
In het experimentele onderzoek en in de vergelijkende onderzoeken zijn geen effecten gevonden van mediation op het welzijn van kinderen. Let op! dit betekent dus niet dat mediation geen effect heeft op het welzijn van kinderen. Het WODC heeft geen onderzoek gevonden dat het effect van mediation vaststelt bij vechtscheidingen. In een aantal van de gevonden onderzoeken boekte mediation wel positieve resultaten wat betreft indicatoren voor vechtscheiding: door mediation namen de conflicten tussen de ouders af, was er een betere naleving van afspraken, vooral door vaders, en waren er minder vervolgprocedures. Of deze gevolgen van mediation resulteren in een positief effect op het welzijn van het kind kon het WODC niet vaststellen. Zelf geeft het WODC aan dat dit kan komen doordat er beperkingen zijn in het meetinstrument voor welzijn. Ook kan het komen doordat de invloed van mediation op deze positieve factoren te klein is om door te werken in het welzijn van de kinderen. Uiteraard kan het ook nog eens zo zijn dat mediation misschien niet positief uitpakt voor de gemeten aspecten van welzijn, maar wel voor andere, ongemeten aspecten van welzijn. Kortom: hoewel de invloed van mediation op de vechtscheiding duidelijk kan worden gemeten is het moeilijk de effecten van mediation op het welzijn van het kind te meten.
Verplichte scheidingseducatieprogramma’s
Het WODC heeft ook onderzoek gedaan naar verplichte scheidingseducatieprogramma’s. Uit de meerderheid van de onderzoeken naar deze scheidingsprogramma’s blijkt dat verplichte scheidingseducatieprogramma’s invloed kunnen hebben op conflicten tussen ouders, bijvoorbeeld door het conflictniveau te verminderen, of doordat ouders minder vaak hun kinderen bij het conflict betrekken, ook al blijft het conflictniveau gelijk. Ook zou het het aantal vervolgprocedures kunnen verminderen.
Kan mediation een vechtscheiding voorkomen
De conclusie van het WODC is dat de gevonden studies maar weinig zicht geven op de effectiviteit van verplichte mediation en verplichte scheidingseducatie in het voorkomen van een vechtscheiding. Het WODC geeft aan het voorbarig te vinden om uit de studies die zij met elkaar hebben vergeleken een conclusie te trekken. De eindconclusie van het WODC is dat er nog weinig bekend is over de effectiviteit van mediation en scheidingseducatie in het voorkomen van een vechtscheiding en dat empirisch onderzoek in de Nederlandse context met voldoende bewijskracht nodig is om meer te kunnen zeggen over de effectiviteit.
Effect van scheiden op kinderen
Nog een aantal zaken uit het onderzoek van het WODC: ‘Uit onderzoek naar de schadelijke gevolgen van echtscheiding op kinderen komt naar voren dat kinderen van gescheiden ouders vaker problemen hebben dan kinderen uit gezinnen waarvan de ouders gehuwd zijn. Ze presteren slechter op school, hebben meer emotionele problemen, een zwakkere band met de moeder, minder contact met de vader en vaker conflicten met broers en/of zussen. De negatieve gevolgen van een scheiding blijven niet beperkt tot de kinderjaren. Volwassen kinderen van gescheiden ouders hebben later vaker problemen in hun eigen huwelijksleven, meer kans om later zelf te scheiden, minder contact met de biologische vader en een grotere emotionele afstand tot de biologische vader. Daarnaast blijkt de relatie met broers en zussen vaker conflictueus te zijn.’
Positief effect
‘Een scheiding kan echter ook positief uitpakken voor kinderen. Zo blijkt uit verscheidene onderzoeken dat kinderen van ouders met heftige conflicten, die chronisch zijn en openlijk worden uitgevochten, beter af zijn als de ouders scheiden dan als ze getrouwd blijven. Ook zijn er aanwijzingen dat dochters, na een echtscheiding, een bijzonder hechte band met hun moeder kunnen ontwikkelen en dat kinderen die hun vaders niet meer zien na de scheiding soms beter af kunnen zijn, bijvoorbeeld als deze vaders gewelddadig of antisociaal zijn.’
Veerkracht
‘Traditioneel wordt de invloed van scheiding op het welzijn van kinderen bekeken vanuit drie invalshoeken: ouderlijke afwezigheid (kind heeft socialisatietekorten door het opgroeien met één in plaats van twee ouders), economisch nadeel (scheiding leidt tot minder financiële hulpbronnen voor de moeder en daarmee ook voor de kinderen), en familieconflict (ouderlijke conflicten zorgen voor stress bij kinderen wat hun welzijn niet ten goede komt). Een meer recent model, het divorce-stress-adjustment-model, gaat uit van het idee dat sommige factoren van een scheiding een negatieve impact hebben en andere factoren kunnen zorgen voor resilience, vrij vertaald: veerkracht. ‘
